Οι καθυστερήσεις στις δικαστικές υποθέσεις, οι επιπτώσεις τους και οι κινήσεις προς μια οικονομική και πολιτισμένη επίλυση των διαφορών αναλύονται από την κα Μιλένα Αποστολάκη, Διευθύντρια του ΕΟΔΙΔ, στο ΒΗΜΑ της Κυριακής.
Ο ρυθμός απόδοσης της δικαιοσύνης σε μια χώρα, το κόστος που συνεπάγεται η προσφυγή σε αυτήν, καθώς και η ταχύτητα της διαδικασίας ενώπιον των δικαστηρίων, καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος και αποδεδειγμένα συσχετίζονται με το διεθνές κύρος της χώρας ως κράτους δικαίου, την οικονομική ανάπτυξη και την προσέλκυση επενδύσεων. Γι’ αυτό και συνιστούν δείκτες για την αξιολόγηση κάθε χώρας σε διεθνές επίπεδο. Στην τελευταία ετήσια έκθεση «Doing Business» που διεξάγεται από την Παγκόσμια Τράπεζα, η Ελλάδα για το έτος 2020 κατατάχθηκε μεταξύ 190 χωρών στην -πολύ χαμηλή- 146η θέση, όσον αφορά τον χρόνο και το χρήμα που απαιτείται για την επίλυση μιας εμπορικής διαφοράς σε πρώτο βαθμό.
Τα παραδείγματα μέσα από την καθημερινότητα είναι ηχηρά: Σε μια υπόθεση μίσθωσης, η αγωγή κατατέθηκε το 2014. Το 2016 εκδόθηκε η απόφαση, επί της οποίας ασκήθηκε έφεση. Η απόφαση του Εφετείου εκδόθηκε το 2018 και ασκήθηκε αναίρεση. Το 2020 εκδόθηκε η απόφαση του Αρείου Πάγου κάνει δεκτή την αναίρεση και αναπέμπει στο Εφετείο, με αποτέλεσμα, μέχρι και σήμερα να μην υπάρχει απόφαση!
Η παρούσα κατάσταση έχει συνέπειες, με προεξέχουσες την επιδείνωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, τη δημιουργία αβεβαιότητας στις επιχειρήσεις και την αποθάρρυνση των επενδύσεων στη χώρα. Παρά τα πολλαπλά νομοθετήματα για την επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης, τα αποτελέσματα είναι πενιχρά. Προκειμένου να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα πολλές χώρες έχουν κάνει σημαντικά βήματα με την εισαγωγή στα συναλλακτικά ήθη της εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών.
Οικονομικά και πολιτισμένα
Όπως εξηγεί η κυρία Μιλένα Αποστολάκη, Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαμεσολάβησης & Διαιτησίας (EOΔΙΔ), κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της διαμεσολάβησης, τα μέρη προσέρχονται με τους συνηγόρους τους, ενώπιον του Διαμεσολαβητή τον οποίο τα ίδια επιλέγουν. Με κοινές, αλλά και κατ’ ιδίαν συναντήσεις, ο Διαμεσολαβητής επιχειρεί να συμβάλει στην εξεύρεση αποδεκτής λύσης, που αποτυπώνεται σε γραπτή συμφωνία και αποκτά εκτελεστότητα, όπως μια δικαστική απόφαση. Με τον τρόπο αυτόν μία διαφορά μπορεί να επιλυθεί γρήγορα, οικονομικά και πολιτισμένα. Αποφεύγεται δηλαδή η πολυετής συνήθως ταλαιπωρία στα δικαστήρια και το ψυχικό και οικονομικό κόστος που πάντα αυτή συνεπάγεται. Στην Ελλάδα, τομή αποτέλεσε η ψήφιση του Νόμου 4640/2019 με τον οποίο προβλέφθηκε Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία Διαμεσολάβησης προ της προσφυγής στο δικαστήριο για μεγάλο εύρος διαφορών.
«Πρεσβευτές» και αντιδράσεις
Οπωσδήποτε κάθε καινούργια αρχή απαιτεί χρόνο προκειμένου ένας θεσμός να ριζώσει, να καμφθούν επιφυλάξεις και η τάση για υποσυνείδητη αντίσταση απέναντι στο καινούριο. Υπάρχουν δικηγόροι ενθουσιώδεις «πρεσβευτές» της διαμεσολάβησης, που έχουν γίνει διαμεσολαβητές, προωθούν τον θεσμό στους πελάτες τους και ευρύτερα. Κάποιοι άλλοι είδαν στον θεσμό τον κίνδυνο απώλειας δικηγορικής ύλης και τον αντιμετώπισαν επιφυλακτικά. Ωστόσο, η συμμετοχή των δικηγόρων στη διαδικασία της Διαμεσολάβησης και της Διαιτησίας είναι εκ του νόμου υποχρεωτική.
Πάντως, πέραν της διάχυσης του θεσμού εντός του δικηγορικού σώματος, έχει ιδιαίτερη σημασία να γίνει γνωστός στους πολίτες. Σίγουρα, δεν είναι εύκολο να εμπιστευτεί κάποιος έναν θεσμό εκτός του δικαστικού συστήματος και ούτε φυσικά η διαμεσολάβηση είναι κατάλληλη για όλες τις διαφορές, για πολλές εκ των οποίων το δικαστήριο είναι μονόδρομος. Αλλά, όπως έλεγε και η Sandra Day O’ Connor, η πρώτη γυναίκα δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, «τα δικαστήρια της χώρας δεν πρέπει να είναι το μέρος που ξεκινά η επίλυση των διαφορών, αλλά το μέρος που οι διαφορές καταλήγουν, αφού έχουν δοκιμαστεί πρώτα οι μέθοδοι εξωδικαστικής επίλυσής τους».
Η σημασία της ρήτρας
Αφού δημιουργηθεί μία διαφορά και η σχέση μεταξύ των μερών κλονιστεί, η συμφωνία που απαιτείται για την προσφυγή στη διαμεσολάβηση ή/και τη διαιτησία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Γι΄αυτό είναι σημαντικό τα συμβαλλόμενα μέρη να εντάσσουν στη σύμβασή τους ρήτρα διαμεσολάβησης ή/και διαιτησίας κατά τη σύναψη της συμφωνίας τους, πριν από την ύπαρξη οποιασδήποτε διαφοράς.
Αρωγός σε αυτή την προσπάθεια αλλαγής υποδείγματος είναι ο ΕΟΔΙΔ (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαμεσολάβησης & Διαιτησίας). Είναι ένα Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου που έχει ως αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών διαιτησίας και διαμεσολάβησης, καθώς επίσης και τη διάδοση, προβολή και προώθηση των θεσμών αυτών. Ο ΕΟΔΙΔ είναι ο μεγαλύτερος στην Ελλάδα οργανισμός διαχείρισης υπηρεσιών διαμεσολάβησης και διαιτησίας και λειτουργεί βάσει σύγχρονων κανονισμών, κατά τα πρότυπα των αντίστοιχων φορέων του εξωτερικού, σε συνεργασία με Διαιτητές & Διαμεσολαβητές με ιδιαίτερη εμπειρία και εξειδίκευση, ενώ το κύρος των υπηρεσιών του διασφαλίζεται από την εποπτεία των Συμβουλίων Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας που απαρτίζονται από διακεκριμένους νομικούς. Είναι ο εθνικός φορέας Διαιτησιών και Διαμεσολαβήσεων στα πρότυπα των αντίστοιχων διεθνών φορέων, όπως είναι το ICC (International Chamber of Commerce), το LCIA (London Court of International Arbitration), AAA (American Arbitration Association) κ.ά.
Για τον θεσμό της διαιτησίας
Η εδραίωση του θεσμού της διαιτησίας στην επίλυση των εμπορικών διαφορών αποτελεί στόχο με πολλαπλές ωφέλειες για την οικονομία, τις επιχειρήσεις και την προσέλκυση επενδύσεων. Στη διαιτησία τα εμπλεκόμενα μέρη ορίζουν από κοινού το διαιτητικό δικαστήριο, το οποίο κρίνει επί της υπόθεσης οριστικά, αφού εξετάσει τους ισχυρισμούς και το αποδεικτικό υλικό που θα προσκομίσουν τα μέρη, όπως αντίστοιχα θα έκανε και το Δικαστήριο. Η απόφαση που θα εκδοθεί είναι απολύτως δεσμευτική για τα μέρη, ενώ όλη η διαδικασία ολοκληρώνεται μέσα σε μερικούς μήνες.
Όπως εξηγεί η κυρία Αποστολάκη, η διαιτησία είναι ενταγμένη στο νομικό μας σύστημα, κυριαρχεί όμως η αντίληψη ότι αφορά μόνο διαφορές εκατομμυρίων αναμέσα σε μεγάλες επιχειρήσεις, κάτι που δεν είναι ακριβές, καθώς οι ρήτρες διαιτησίας ΕΟΔΙΔ στις συμβάσεις είναι προσαρμοσμένες στην ελληνική αγορά και τα μεγέθη των επιχειρήσεων που συνιστούν τον βασικό κορμό της εθνικής μας οικονομίας.
Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ
Πώς βελτίωσε την κατάσταση η Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία
Η Ιταλία, που αντιμετωπίζει παθογένειες παρόμοιες με την Ελλάδα όσον αφορά την ταχύτητα στην απονομή δικαιοσύνης, καινοτόμησε από το 2013. Συγκεκριμένα, προβλέφθηκε μία πρώτη Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία Διαμεσολάβησης πριν την προσφυγή στο δικαστήριο. Από το 2013 έως σήμερα, για συγκεκριμένες κατηγορίες υποθέσεων, για τις οποίες προβλέπεται το «προστάδιο» αυτό της διαμεσολάβησης, έχει καταγραφεί αξιοσημείωτη μείωση στις νεοεισαχθείσες στα δικαστήρια υποθέσεις (μειώσεις από 30% έως 60%). Μέχρι το 2021 τα στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης καταδεικνύουν ετήσια αύξηση 17% στις διεξαγόμενες διαμεσολαβήσεις, και ετήσια αύξηση 13% στις διαμεσολαβήσεις που καταλήγουν επιτυχώς. Σύμφωνα με Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην Ιταλία η διαμεσολάβηση χρησιμοποιείται έξι φορές περισσότερο απ’ ότι σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη. Τον ίδιο δρόμο έχουν ακολουθήσει και άλλες χώρες.
Ακριβές κείμενο από τη δημοσίευση του άρθρου στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, Κυριακή 4 Σεπτεμβρίου 2022, Αρ. Φυλ. 264